عرضه امانت بر انسان

«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولاً»؛ احزاب (33)، آیه 72.

«ما امانت را بر آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه داشتیم؛ ولى آنها از حمل آن خوددارى کردند و از آن هراس داشتند؛ اما انسان، این بار را بر دوش کشید. او بسیار ظالم و جاهل بود (قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خودش ستم کرد)»
در این آیه، خداوند متعال، جایگاه ویژه و ظرفیت و استعداد عظیم انسان را بیان مى کند و متذکر مى شود که اگر انسان موقعیت خود را دریابد و جایگاه خود را در عالم و جهان هستى چنان که هست، در یابد، به چه اوجى از کمال و عظمت، نایل مى شود.
تنها موجودى که مى تواند هم درجهت کمال و هم در جهت پستى و سقوط، تا بى نهایت پیش برود، انسان است و این خصوصیت، حتى در فرشتگان بزرگ نیز یافت نمى شود و این نیز مرهون اختیارى است که خداوند، به انسان ارزانى داشته است که بتواند از پایین ترین سطح ماده، به اوج اخلاص و آخرین قله تکامل و مقام قرب الهى برسد.
در نتیجه، مى توان گفت که آن امانت، اختیار است؛ این نظر، جمع بین اقوال دیگر نیز مى باشد؛ زیرا تعهد و مسئولیت، عقل و تکلیف و ولایت الهى و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام، همه و همه، زیرمجموعه و از لوازم اختیار انسان مى باشند و مختار بودن انسان، موجب شد که خداوند بفرماید: «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً» و در غیر این صورت، اگر ملاک خلیفه خدا شدن، صرف عقل بود، اشکال ملائکه وارد مى شد؛ زیرا آنها عقل محض هستند.
از این جا معلوم مى شود که عرضه کردن امانت به آسمان ها و زمین و کوه ها و امتناع آنها از پذیرش این امانت، به این معناست که آنها به گونه اى خلق شده اند که استعداد و آمادگى لازم را براى تحمل این بار سنگین، نداشتند و امتناع آنها، امتناع استعدادى و خلقى است؛ یعنى خداوند به جز انسان، به موجودى دیگر این ظرفیت و گنجایش را نداده است و سر باز زدن کوه ها و زمین و آسمان ها، یعنى آنها به زبان حال خود، عدم استعداد و شایستگى خود را براى پذیرش این امانت بزرگ الهى، اعلام کردند.
بنابراین، مى توان آیه را این گونه تفسیر نمود: «ما امانت را به آسمان و زمین عرضه نمودیم؛ ولى آنها از تحمل آن سرپیچى کردند؛ اما انسان آن را پذیرفت؛ زیرا او مى تواند بسیار عادل باشد و بسیار عالم باشد؛ اما بسیارى از انسان ها، این استعداد و توانمندى خود را ضایع مى کنند و «ظلوم و جهول» مى باشند و به همین جهت، در آیه دیگرى آمده است: «وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ»؛ سبأ (34)، آیه 13..