یکی از مباحث بسیار مهمی که هر شخصی در زندگی باید به آن توجه داشته باشد موضوع دشمن شناسی در زندگی است. بی‌توجهی به این موضوع علاوه بر این که مصداق واقعی ساده لوحی و غفلت به حساب می‌آید، موجبات هلاکت و شقاوت افراد را مهیا می‌کند.
در آیات متعددی خداوند متعال دشمن‌های متعددی که هر انسانی می‌تواند در حیات دنیایی با آن مواجه باشد را معرفی می‌نماید. در فرهنگ قرآن خداوند متعال یکی از مهمترین دشمن‌هایی که انسان در طول زندگی با آن مواجه میشود را شیطان معرفی می‌نماید.
در فرهنگ قرآن راهها و ترفندهای شیطان در آیات متعددی معرفی شده که توجه به این آیات می‌تواند به پیروزی انسان، در برابر شیطان کمک نماید.
«وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِک وَأَجْلِبْ عَلَیهِم بِخَیلِک وَرَجِلِک وَشَارِکهُمْ فِی الأَمْوَالِ وَالأَوْلادِ وَعِدْهُمْ وَمَا یعِدُهُمُ الشَّیطَانُ إِلاَّ غُرُورًا؛ و از ایشان هر که را توانستی با آوای خود تحریک کن و با سواران و پیادگانت بر آنها بتاز و با آنان در اموال و اولاد شرکت کن و به ایشان وعده بده؛ و شیطان جز فریب به آنها وعده نمیدهد.» [1]
گرچه در آیه فوق، مخاطب شیطان است و خداوند به عنوان یک فرمان تهدیدآمیز به او میگوید هر چه از دستت ساخته است بکن و با وسائل گوناگون به اغوای بنی آدم برخیز، ولی در واقع هشداری است به همه انسانها که طرق نفوذ شیطان را دریابند و از تنوع وسائل وسوسه‌های او آگاه شوند.
جالب اینکه قرآن در آیه فوق به چهار بخش مهم و اصولی از این وسائل، اشاره می کند و به انسانها می گوید که از چهار طرف مراقب خویش باشند. در آیه کریمه طرق نفوذ شیطان و اسباب و وسائلی را که در وسوسه‌های خود به آن متوسل میشود به شکل جالب و گویایی چنین شرح میدهد:
1- تبلیغات و فریاد‌های گمراه کنند
«وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِک؛ هر کدام از آنها را می‌توانی با صدای خودت تحریک و وسوسه کن». بعضی از مفسران آن را تنها به معنی نغمه‌های هوسانگیز موسیقی و خوانندگی تفسیر کردهاند منتها معنی وسیعی دارد که هر گونه تبلیغات گمراه کننده را که در آن از وسائل صوتی و سمعی استفاده میشود را شامل می‌گردد. به این ترتیب نخستین برنامه شیطان، استفاده از این وسائل است.
این مساله مخصوصا در دنیای امروز که دنیای فرستنده‌های رادیویی و دنیای تبلیغات گسترده سمعی و بصری است، از هر زمانی روشنتر و آشکارتر است، چرا که شیاطین و احزاب آنها در شرق و غرب جهان، بر این وسیله مؤثر تکیه دارند، و بخش عظیمی از سرمایه‌های خود را در این راه مصرف می‌کنند، تا بندگان خدا را استعمار و از راه حق که راه آزادی و استقلال و ایمان و تقوی است منحرف سازند و به صورت بردگانی بی اراده و ناتوان درآورند.
2- استفاده از نیروی نظامی
«وَ أَجْلِبْ عَلَیهِمْ بِخَیلِک وَ رَجِلِک؛ و لشگر سواره و پیادهات را به سوی آنها با فریادت گسیل دار». این مطلب منحصر به عصر و زمان ما نیست که شیاطین برای یافتن منطقه‌های نفوذ، به قدرت نظامی متوسل می‌شوند، همیشه بازوی نظامی یکی از بازوهای مهم و خطرناک همه جباران و ستمگران جهان بوده است، آنها ناگهان در یک لحظه به نیروهای مسلح خود فریاد می‌زنند و به مناطقی که قصد اشغالش را دارند گسیل می‌کنند.
3- برنامه‌های اقتصادی و ظاهرا انسانی
«وَ شارِکهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ؛ و در اموال و فرزندان آنها شرکت جوی». یکی دیگر از وسائل مؤثر نفوذ شیطان، از طریق شرکت در اموال و نفوس است، باز در اینجا می‌بینیم بعضی از مفسران شرکت در اموال را منحصرا به معنی"ربا"، و شرکت در اولاد را فقط به معنی فرزندان نامشروع دانستهاند در حالی که این دو کلمه معنی بسیار وسیع‌تری دارند که همه اموال حرام و فرزندان نامشروع و غیر آن را شامل میشود.
4- برنامه‌های مخرب روانی
سپس هشدار میدهد که: «وَ ما یعِدُهُمُ الشَّیطانُ إِلَّا غُرُوراً؛ شیطان جز فریب و نیرنگ و غرور، وعدهای نمیدهد». استفاده از وعده‌های مغرور کننده و انواع فریبها و نیرنگها یکی دیگر از برنامه‌های شیطانها است، آنها روانشناسان و روانکاوان ماهری را برای اغفال و فریب مردم ساده دل و حتی هوشیار تربیت کرده اند، گاهی به نام اینکه دروازه تمدن بزرگ در چند قدمی آنها است، و یا اینکه در آینده نزدیکی در ردیف اولین کشورهای متمدن و پیشرو قرار خواهند گرفت، و یا اینکه نسل آنها نسل نمونه و بی نظیری است که می‌تواند در پرتو برنامه‌های آنان به اوج عظمت برسد و امثال این خیالات و پندارها، آنها را سرگرم می‌سازند که همه در جمله "یعِدُهُمُ" خلاصه میشود
