به نام خدا
شأن نزول سوره کوثر
إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ
ما به تو کوثر [= خیر و برکت فراوان] عطا کردیم!
فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ
پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن!
إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ
(و بدان) دشمن تو قطعاً بریده‌نسل و بی‌عقب است!
در شأن نزول این سوره گفته شده:زمانى که رسول(صلی الله علیه وآله) دو تن از فرزندان خود به نام‌هاى عبد‌اللّه و قاسم را از دست داد و دشمنان آن حضرت، براى تضعیف او، زبان طعن و شماتت، گشودند، عاص بن وائل او را «ابتر» خواند،که در لغت عرب به «مقطوع النسل» اطلاق می‌شود.1
کوثر از ریشه کثرت است و بر چیزى اطلاق می‌شود که شأنیت کثرت در او باشد و مراد از کوثر خیر فراوان است.2
براى کلمه (کوثر) در این سوره، معانى متعدد مطرح شده است، علامه طباطبایى در المیزان با توجه به معناى آخرین آیه که دشمن آن حضرت را، ابتر معرفى کرده، مناسب‌ترین معنا را «کثرت» ذریه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) ذکر می‌کند.3 اگر خیر کثیر هم مراد باشد، یقیناً یکى از مصادیق آن، فراوانى نسل آن حضرت است.
کوثر، صیغه مبالغه است. یعنى اى پیامبر، به تو، دخترى دادیم که مجسمه خیر است، استوانه برکت و اسطوره بالندگى است، به تو دخترى دادیم که اگر همه فضایل و سجایاى انسانى را مجسم کنند، زهرا می‌شود.
اى پیامبر، به شکرانه این نعمتى که به هیچ‌کس داده نشده و نخواهد شد، نماز بخوان و در هنگام تکبیر، دستهایت را بلند کن که این یک حالت خضوع است براى بنده و جلالتى است برا ى خدا!
فخر رازى از علمای اهل سنت در ذیل آیه کوثر می‌نویسد:
کوثر هشت معنا دارد که تمام آن معانى درباره حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا(سلام الله علیها) است. آنگاه خودش می‌گوید: چگونه، فاطمه کوثر نباشد که چون علی‌بن‌الحسین و محمد‌بن‌على باقرالعلوم و صادق المصدق، میوه و ثمره دارد.4
آرى فاطمه، چگونه خیر کثیر نباشد که از این نهر کوثر، صدها و بلکه هزاران جوى زلال و روشن، منشعب است.
پی نوشت ها :1. ابن منظور، لسان العرب/36.2. طبرسی، مجمع البیان فى علوم القرآن، 5/549.3. علامه طباطبایی، المیزان، 7/370.4. امام فخر رازی، التفسیر الکبیر، 32/122.
